To: This e-mail address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it

Sent: Monday, April 26, 2004 9:21 AM

Subject: Arabische cijfers

Waarom gebruiken wij Arabische cijfers?

Omdat ze veel praktischer bleken dan de Romeinse cijfers.

Maar om de puntjes op de i te zetten: Eigenlijk gebruiken wij geen Arabische maar Indische cijfers.  Zo noemen de Arabieren ze trouwens zelf: rakmoe'l--Hindi, "Indische cijfers".  Daarom ook schrijven de Arabieren getallen in de Indische schrijfrichting, van links naar rechts, terwijl ze voorts van rechts naar links schrijven.

De echte Arabische cijfers waren het zogenaamde abdzjad-systeem, dat in alle Semitische talen bestond en ook in het oud-Grieks.  Hierin gebruikt men letters als cijfers:

Arabisch          NW-Semitisch Grieks              Nederlands      getal

alif                   alef                               alfa       A                     1

baa                  bet                               bèta                 B                     2

dzjîm                gimel                            gamma             C (G)               3

dâl                   dalet                            delta                D                     4

Dat wij "vijf-en-dertig" zeggen heeft niets te maken met de Arabische schrijfrichting (rechts naar links), zoals een luisteraarster beweerde, want die opbouw van onze getallen dateert van lang voor er een schrift gebruikt werd.  In het Indo-Europees werd geteld van klein naar groot, eerst eenheden en dan tientallen, dus vijf-en-dertig.  Dit is bewaard in de Germaanse talen minus het Engels en ondermeer ook in de Noord-Indische talen, bv. Hindi pain-tiis, "5 + 30".  In andere takken van de Indo-Europese taalfamilie won de omgekeerde volgorde het, bv. in de Romaanse talen (dix-sept, 10 + 7; trente-cinq, 30 + 5) en vandaar ook in het Engels, althans in getallen boven de 20 (seventeen, 7 + 10, maar thirty-five, 30 + 5).  Toevallig heeft het Arabisch trouwens dezelfde volgorde als het Nederlands: choems-wa-thalaathoen, "5 + 30", maar dat dus eveneens sinds lang vóór er geschreven werd.

21 april 2005   This e-mail address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it

De verjaardag van Mohammed is al vernoemd op de dag van het Offerfeest, en bleek toen iets heel anders te zijn (het Offerfeest verwijst naar Abraham).  Maar nu is het echt het feest dat *milâd-al-nabî*, "verjaardag van de Profeet" genoemd wordt.  "Nu", dat is naargelang de lengtegraad 21 of 22 april, want islamitische feesten hangen samen met de maanstand, die ten opzichte van de aarde niet op alle plaatsen identiek is.

Voor de premoderne tijd zijn geboortedata veelal niet bekend, zie bv. uw discussie op 17 maart jl. over St. Patrick, wiens gevierde "geboortedag" eigenlijk zijn sterfdag zou geweest zijn.  Strikt historisch gesproken is ook de geboortedatum van Mohammed helemaal niet bekend.  Omar, de tweede kalief (= "plaatsvervanger", opvolger van de profeet), wilde in 638 n.C., tijdens het 17de jaar van de moslimkalender, de feestdagen voorgoed vastleggen.  Hij overwoog maar verwierp het voorstel om het jaar voortaan bij Mohammeds geboortedag te laten beginnen, juist omdat er uiteenlopende geboortedatums de ronde deden. Alleen over het jaartal was er eensgezindheid, nl. 570, maar zelfs dat is niet zeker, want dat jaar zou gekozen kunnen zijn omwille van zijn prestige.  Het was namelijk het "jaar van de olifant", waarin een met olifanten uitgerust Ethiopisch invasieleger de belegering van Mekka moest staken (blijkbaar door een epidemie), wat als een goddelijke tussenkomst geduid werd. 

Wel bekend was Mohammeds *sterfdag*, de 12de van de 3de maand, Rabi'-al-Awwal, zijnde 8 juni 632.  Men is die dag, 12 Rabî'-al-Awwal, dan ook maar als "geboortedag van de profeet" (Milâd-al-Nabî of Maulid-al-Nabî) gaan beschouwen.  Achteraf is dat van een rouwdag tot een echte feestdag geworden, met allerlei mirakelzwangere  "verjaardagsverzen" (mauloed) en verhaaltjes, bv. hoe bij Mohammeds geboorte het paleis van de Perzische keizer openscheurde.  Aldus bv. de Oerdoe dichter Hâlî:

"Uitgedoofd de vuurtempel,

ingestort de afgodentempel,

tweepoligheid [= zoroastrisme] is verdwenen,

drievuldigheid [= christendom] nu verpletterd."

Hoe komt nu een feest dat een gebeurtenis van 8 juni gedenkt, op 21 april terecht?  In Arabië gebruikte men een vorm van de Babylonische kalender, die vandaag nog voortbestaat als de joodse kalender.  Net als de nog steeds gebruikte religieuze kalenders van India en China was dit een "soli-lunaire" kalender, d.w.z. dat hij rekening hield met zowel de maanmaanden als met het zonnejaar.  Nu is een reeks van 12 maanmaanden korter dan het zonnejaar, en een reeks van 13 is langer.  Om gelijke tred te houden met het zonnejaar, nam men voor sommige jaren 12 maanmaanden, voor andere voegde men er een 13de maand of "schrikkelmaand" aan toe.  Om precies te zijn, van elke 19 jaar kregen 7 jaren een schrikkelmaand.  Het effect is dat een feestdag elk jaar op dezelfde maanfase valt, weliswaar op een verschillende (Gregoriaanse) datum, maar toch ongeveer in dezelfde periode van het zonnejaar.  Zo valt het joodse Nieuwjaar altijd in het begin van de herfst.  Of valt het Chinese Nieuwjaar altijd op de tweede nieuwe maan na de Winterzonnewende.  

Het soli-lunaire systeem met schrikkelmaanden gold ook in de Arabische kalender vóór Mohammed.  De vastenmaand Ramadhân viel er, net als de vastentijd van de christenen, altijd ongeveer in dezelfde tijd van het jaar, namelijk het einde van de winter (wat volgens moderne kuurdokters ook de optimale tijd is om te vasten).  Het Nieuwjaar, of 1 Moeharram, viel er altijd op de eerste nieuwe maan na Zomerzonnewende.  Na de kalenderhervorming van Mohammed veranderde dit: de Ramadhân en alle islamitische feesten trekken nu het hele zonnejaar rond, in een cyclus van ongeveer 33 jaar.  Het eerste islamitische Nieuwjaar, namelijk de eerste dag van het jaar waarin de Hidjra of "Emigratie" uit Mekka naar Medina (eind september 622) plaatsvond, viel op 15 of 16 juli 622.  Dit jaar echter viel het Nieuwjaar op 10 februari, volgend jaar wordt het 31 januari, en zo komt uiteindelijk elke dag van het jaar wel aan de beurt.

Mohammed schafte namelijk de schrikkelmaand af.  Dit gebeurde tijdens het tweede jaar na de Emigratie (hidjra, eind september 622). Daardoor omvat het islamitisch maanjaar altijd precies 12 maanmaanden, en beweegt het jaarlijks ongeveer 11 dagen achteruit.  Het is dus korter dan het zonnejaar, zodat een islamitische eeuw slechts 97 zonnejaren duurt.  Daarom zijn we Anno Domini 2005, dus 1383 zonnejaren na het begin van de islamkalender (in 622), reeds in het islamitisch jaar 1425.  Daardoor schuiven alle feestdagen mee op.  Dit jaar valt de verjaardag van de profeet op 21 of 22 april, vorig jaar was dat 2 mei, en volgend jaar wordt het 11 april. 

*************************************

Vasten volgens de moslimkalender

Het is weer zover.  Onze moslimvrienden verschijnen een tikkeltje nors op het werk, slecht uitgeslapen en prikkelbaar.  Ze doen het zichzelf aan: geen eten of drinken van zonsopgang tot zonsondergang, met alle lichamelijke onvrede van dien.  En dan valt het dit jaar nog mee, want de dagen zijn kort in oktober, maar over een jaar of zeven valt de vastenmaand Ramadan (eigenlijk Ramadhân, met dh uitgesproken als Engels the) in juli, zodat je die uitgerekte hete dagen lang je dorst moet verbijten.  Nee, van een serieuze collectieve versterving zijn Hamid en Hâlimâ niet vervaard. 

Maar ongezond is het wel: niet het vasten op zich, wel dat men zich ter compensatie vlak voor het slapengaan volpropt.  Verder weten alle kuurdokters dat het goed is om in de prille lente of eventueel in het begin van de herfst te vasten, maar in hartje winter of volle zomer is het af te raden.  Waarom dan toch dat tegennatuurlijke vastenreglement in de islam?

In Arabië gebruikte men vanouds, net als vandaag nog in India en China en bij de joden, een "soli-lunaire" kalender, d.w.z. dat hij zowel de maanmaanden als het zonnejaar verrekende.  Nu is een reeks van 12 maanmaanden korter dan het zonnejaar, namelijk zo’n 354 dagen, en een reeks van 13 is langer.  Om gelijke tred te houden met het zonnejaar, nam men voor sommige jaren 12 maanmaanden, voor andere voegde men er een 13de maand of "schrikkelmaand" aan toe.  Om precies te zijn, van elke 19 jaar krijgen 7 jaren een schrikkelmaand, en dan kan je eeuwen doorgaan vooraleer er een verdere correctie nodig wordt.  Eigenlijk heeft de natuur dat mooi geregeld: 12 x 12 + 7 x 13.  Het effect is dat een feestdag elk jaar op dezelfde maanfase valt, weliswaar op een verschillende (Gregoriaanse) datum, maar toch ongeveer in dezelfde periode van het zonnejaar.  Zo valt het joodse Nieuwjaar altijd in het begin van de herfst, of valt het Chinese Nieuwjaar altijd op de tweede nieuwe maan na de winterzonnewende.  

            Vergelijk dit met de zuivere zonnekalender, waarin een feest op precies dezelfde dag van het zonnejaar valt, dus praktisch altijd op dezelfde Gregoriaanse datum, maar zich niets aantrekt van de maanstand.  Bijvoorbeeld, het Iraanse Nieuwjaar of Newroz, hier vooral gevierd door de Koerden, valt altijd precies op de lente-evening, 20 of 21 maart. 

Het soli-lunaire systeem met schrikkelmaanden gold dus ook in de Arabische kalender vóór Mohammed.  Het Nieuwjaar, of 1 Moeharram, viel er altijd op de eerste nieuwe maan na zomerzonnewende.  De negende maand Ramadan viel er altijd ongeveer samen met onze maand maart.  Dit was voor christenen de vastentijd, maar ook de heidense Arabieren kenden dat gebruik.  Het was tijdens een vastenretraite in een grot buiten Mekka, in 610 n.C., dat Mohammed zijn eerste verschijning van de aartsengel Gabriël kreeg, waarmee de zogenaamde openbaring van de Koran begon.

De kalenderhervorming van Mohammed gooide het jaar echter overhoop.  De Ramadan en alle islamitische feesten zijn niet meer gekoppeld aan een bepaald jaargetijde maar trekken nu het hele zonnejaar rond, in een cyclus van ongeveer 33 jaar.  Het eerste islamitische Nieuwjaar, namelijk de eerste dag van het jaar waarin de Hidjra of "Migratie" uit Mekka naar Medina (eind september 622) plaatsvond, viel op 15 of 16 juli 622.  Dit jaar echter viel het Nieuwjaar op 10 februari, volgend jaar wordt het 31 januari, en zo komt uiteindelijk elke dag van het jaar wel aan de beurt. 

Mohammed schafte namelijk tijdens het tweede jaar na de Migratie (624), in het vooruitzicht van wat normaal de eerste schrikkelmaand in de moslimtijdrekening had moeten worden, de schrikkelmaand af.  Daardoor omvat het islamitisch maanjaar sindsdien altijd precies 12 maanmaanden en beweegt het jaarlijks ongeveer 11 dagen achteruit ten opzichte van het zonnejaar.  Een islamitische eeuw duurt daarom slechts 97 zonnejaren.  Anno Domini 2005, dus 1383 zonnejaren na het begin van de islamkalender (in 622), zijn we reeds in het islamitisch jaar 1425.  Daardoor schuiven alle feestdagen mee op.  

De reden voor de afschaffing van de schrikkelmaand vinden we in de Koran in soera 9:36-37: "Het aantal maanden is bij God 12 maanden volgens de teboekstelling van God op de dag dat Hij de hemelen en de aarde schiep.(...) Het invoegen van een schrikkelperiode is enkel maar ongeloof waarmee zij die ongelovig zijn tot dwaling gebracht worden.  Zij staan dat het ene jaar toe en het andere jaar verbieden zij het om overeen te stemmen met het getal dat God heilig verklaard heeft.  Zo maken zij ongewijd wat God heilig verklaard heeft."

Laat ons de voorlaatste zin even uitleggen: "Zij staan dat (nl. de invoeging van de schrikkel- of 13de maand) het ene jaar toe, en het andere jaar verbieden zij het (namelijk in de jaren waarin 12 maanden volstaan) om overeen te stemmen met het getal dat God heilig verklaard heeft (namelijk 12)."  De verdeling van het jaar in 12 is dus heilig en door God gewild; elke andere verdeling, ondermeer in 13, is dat niet. 

Daar kan natuurlijk elke bijgelovige medemens mee akkoord gaan: 12 heilig, 13 te mijden.  Vraag daarbij is of die twaalfdeling per se aan de maanmaanden gekoppeld moet blijven.  Er zijn hier drie elementen in het spel waarvan er slechts twee verenigbaar zijn: zonnejaar, maanmaand en twaaftal.  Soli-lunaire kalenders verzoenen de eerste twee maar laten in sommige jaren de twaalfdeling los.  De moslimkalender combineert de laatste twee en laat het zonnejaar schieten.  Maar je kan ook zonnejaar en twaalfdeling combineren.  In de Iraanse, de Romeinse en de Gregoriaanse kalender (en in de Babylonische Dierenriem) maakte men de maand los van de maancyclus en herdefinieerde men ze als één twaalfde van het zonnejaar. 

Maar Mohammed was blijkbaar erg gehecht aan de maanmaand, de fysiek zichtbare cyclus van de maan.  Daarom dat naar islamrecht een maand, bv. de vastenmaand, pas begonnen is zodra iemand de nieuwe maansikkel met eigen ogen gezien heeft.  Op die manier bleef Mohammed zijns ondanks toch eer bewijzen aan de heidense maangod Hoebal, die in de Kaäba vereerd werd totdat de Profeet er eigenhandig diens beeld verbrijzelde.  En is het gepaste symbool van de islam inderdaad de maansikkel.

(okt. 2005)